Захист Осіріса. Формальні міркування щодо висловів 1076 та 1077 текстів саркофагів

##plugins.themes.bootstrap3.article.main##

##plugins.themes.bootstrap3.article.sidebar##

  В. Шербіні

Анотація

Одним із головних епізодів міфу про Осіріса є сумнозвісний напад на нього його брата Сета. Їхній батько, бог Геб, вжив усіх заходів, щоб захистити тіло свого вбитого сина від майбутнього нападу Сета. У добре захищеній будівлі зберігалося мертве тіло, куди Геб призначив потужну охорону, щоб охороняти тіло Осіріса. На щастя, кілька саркофагів Середнього царства (2055–1650 рр. до н. е.) зберегли для нас вражаюче цікаві записи про цих апотропеїчних істот як у словах, так і в зображеннях. Стандартна публікація “Текстів саркофагів” зібрала імена цих охоронців у двох заклинаннях під номерами 1076 і 1077. Проте відсутність достатньої документації та переважна текстова упередженість у попередніх дослідженнях викликали велику плутанину щодо цих охоронців відносно їхньої кількості та візуального відтворення. Пропонована робота розглядає ці питання та аналізує розташування імен і зображень охоронців у першоджерелах. Це дослідження також дозволило виявити деякі досі незадокументовані першоджерела.

Як цитувати

Шербіні, В. (2022). Захист Осіріса. Формальні міркування щодо висловів 1076 та 1077 текстів саркофагів. Сходознавство, (90), 121-168. https://doi.org/10.15407/skhodoznavstvo2022.90.121
Переглядів статті: 196 | Завантажень PDF: 116

##plugins.themes.bootstrap3.article.details##

Ключові слова

Тексти саркофагів, Осіріс, демони, іконографія, Книга Двох шляхів, Середнє царство, саркофаги, змії, храмовий культ, імена, положення тіла, зв’язок між словами та зображеннями

Посилання

Altenmüller B. (1975), Synkretismus in den Sargtexten, Göttinger Orientforschungen, 4. Reihe: Ägypten 7, Synkretistische Erscheinungen in der altägyptischen Religion, 2, Harrassowitz, Wiesbaden.

Assmann J. (1977), Grabung im Asasif 1963–1970, 6: Das Grab der Mutirdis, Archäologische Veröffentlichungen, Deutsches Archäologisches Institut, Abteilung Kairo, 13, Philipp von Zabern, Mainz.

Assmann J. (2002), Altägyptische Totenliturgien. Band 1: Totenliturgien in den Sargtexten des Mittleren Reiches, Supplemente zu den Schriften der Heidelberger Akademie der Wissenschaften, Universitätsverlag C. Winter, Heidelberg.

Assmann J. and Kucharek A. (2008), Ägyptische Religion: Totenliteratur, Verlag der Weltreligionen, Frankfurt am Main & Leipzig.

Backes B. (2005), Das altägyptische “Zweiwegebuch”: Studien zu den Sargtext-Sprüchen 1029–1130, Ägyptologische Abhandlungen, 69, Harrassowitz, Wiesbaden.

Backes B. (2020), Sarg und Sarkophag der Aaschyt (Kairo JE 47355 und 47267), 2 vols., Studien zu altägyptischen Totentexten, 21, Harrassowitz, Wiesbaden.

Barguet P. (1986), Les textes des sarcophages égyptiens du Moyen Empire: Introduction et traduction, Littératures anciennes du Proche Orient, 12, Les Éditions du Cerf, Paris.

Barta W. (1982), “Nehebkau”, in: Helck W. and Westendorf W. (eds), Lexikon der Ägyptologie, Vol. IV, Harrassowitz, Wiesbaden, cols. 388–390.

Beck S. (2015), “Sāmānu: Konzepte der Dämonendarstellung”, in: Neunert G. et al. (eds), Text: Wissen – Wirkung – Wahrnehmung: Beiträge des vierten Münchner Arbeitskreises Junge Ägyptologie (MAJA 4), 29.11. bis 1.12.2013, Göttinger Orientforschungen, 4. Reihe: Ägypten 59, Harrassowitz, Wiesbaden, pp. 89–103. https://doi.org/10.2307/j.ctvc2rkg8.8

Bennett Z. (2017), “Conceptions of demons in the Middle Kingdom Coffin Texts”, in: Miniaci G. et al. (eds), Company of Images: Modelling the Imaginary World of Middle Kingdom Egypt (2000–1500 BC), Proceedings of the International Conference of the EPOCHS Project held 18th–20th September 2014 at UCL, London, Orientalia Lovaniensia Analecta, 262, Peeters, Leuven, pp. 15–34.

Boessneck J. (1988), Die Tierwelt des alten Ägypten untersucht anhand kulturgeschichtlicher und zoologischer Quellen, C. H. Beck, Munich.

Bonnet H. (1952), Reallexikon der ägyptischen Religionsgeschichte, Walter de Gruyter, Berlin.

Borghouts J. (1971), The Magical Texts of Papyrus Leiden I 348, Oudheidkundige Mededelingen uit het Rijksmuseum van Oudheden, 51, Brill, Leiden.

Borghouts J. (2010), Egyptian: An Introduction to the Writing and Language of the Middle Kingdom, 2 vols., Egyptologische Uitgavenm, 24, Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten & Peeters, Leiden and Leuven.

Bothmer B. (1960), Egyptian Sculpture of the Late Period: 700 BC to AD 100, Brooklyn Museum, Brooklyn.

Brunner-Traut E. (1975), “Anonymität (der Götter)”, in: Helck W. and Otto E. (eds), Lexikon der Ägyptologie, Bd. I, Harrassowitz, Wiesbaden, cols. 281–91.

Buchberger H. (1993), Transformation und Transformat: Sargtextstudien 1, Ägyptologische Abhandlungen, 52, Harrassowitz, Wiesbaden.

Buck A. de (1935), The Egyptian Coffin Texts I: Texts of Spells 1–75, Oriental Institute Publications, 34, University of Chicago Press, Chicago.

Buck A. de (1938), The Egyptian Coffin Texts II: Texts of Spells 76–163, Oriental Institute Publications, 49, University of Chicago Press, Chicago.

Buck A. de (1951), The Egyptian Coffin Texts IV: Texts of Spells 268–354, Oriental Institute Publications, 67, University of Chicago Press, Chicago.

Buck A. de (1954), The Egyptian Coffin Texts V: Texts of Spells 355–471, Oriental Institute Publications, 73, University of Chicago Press, Chicago.

Buck A. de (1956), The Egyptian Coffin Texts VI: Texts of Spells 472–786, Oriental Institute Publications, 81, University of Chicago Press, Chicago.

Buck A. de (1961), The Egyptian Coffin Texts VII: Texts of Spells 787–1185, Oriental Institute Publications, 87, University of Chicago Press, Chicago.

Carrier C. (2004), Textes des sarcophages du Moyen Empire égyptien, 3 vols, Éditions du Rocher, Monaco.

Clère J. (1986), “Deux groupes inédits de génies-gardiens du quatrième prophète d’Amon Mentemḥat”, Bulletin de l’Institut Français d’Archéologie Orientale, Tome 86, pp. 99–106.

Collombert P. (2010), Le tombeau de Mérérouka: Paléographie, Paléographie hiéroglyphique 4, Institut Français d’Archéologie Orientale, Cairo.

Daressy G. (1905), Statues de divinités: Nos 38001–39384, II, Catalogue général des antiquités égyptiennes du Musée du Caire, Institut Français d’Archéologie Orientale, Cairo.

Daressy G. (1906), Statues de divinités: Nos 38001–39384, I, Catalogue général des antiquités égyptiennes du Musée du Caire, Institut Français d’Archéologie Orientale, Cairo.

Edel E. (1955), Altägyptische Grammatik I, Analecta Orientalia, 34, Pontificium Institutum Biblicum, Rome.

Eigner D. (1984), Die monumentalen Grabbauten der Spätzeit in der thebanischen Nekropole, Untersuchungen der Zweigstelle Kairo des Österreichischen Archäologischen Institutes 6, Österreichische Akademie der Wissenschaften, Denkschriften der Gesamtakademie, 8, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien.

Erman A. and Grapow H. (eds) (1926 [1971]), Wörterbuch der aegyptischen Sprache, Vol. I, Akademie Verlag, Berlin & Leipzig.

Erman A. and Grapow H. (eds) (1929 [1971]), Wörterbuch der aegyptischen Sprache, Vol. III, Akademie Verlag, Berlin & Leipzig.

Erman A. and Grapow H. (eds) (1931 [1971]), Wörterbuch der aegyptischen Sprache, Vol. V, Akademie Verlag, Berlin & Leipzig.

Eyre C. (2002), The Cannibal Hymn: A Cultural and Literary Study, Liverpool University Press, Liverpool.

Faulkner R. (1978), The Ancient Egyptian Coffin Texts Volume III: Spells 788–1185 and Indexes, Aris & Phillips, Warminster.

Gardiner A. (1957), Egyptian Grammar being an Introduction to the Study of Hieroglyphs, 3rd. rev. ed., Oxford University Press, Oxford.

Goedicke H. (1988), Old Hieratic Paleography, Halgo, Baltimore.

Goebs K. (2003), “Zerstörung als Erneuerung in der Totenliteratur: Eine kosmische Interpretation des Kannibalenspruchs”, Göttinger Miszellen, Hft. 194, pp. 29–46.

Goebs K. (2004), “The Cannibal Spell: Continuity and change in the Pyramid Text and Coffin Text versions”, in: Bickel S. and Mathieu B. (eds), D’un monde à l’autre: Textes des Pyramides & Textes des Sarcophages. Actes de la table ronde internationale, “Textes des Pyramides versus Textes des Sarcophages”, IFAO – 24–26 septembre 2001, Bibliothèque d’Étude, 139, Institut Français d’Archéologie Orientale, Cairo, pp. 143–73.

Goebs K. (2008), Crowns in Egyptian Funerary Literature: Royalty, Rebirth, and Destruction, Griffith Institute Monographs, Griffith Institute and Ashmolean Museum, Oxford.

Gove P. (ed.) (1976), Webster’s Third New International Dictionary of the English Language Unabridged, with Seven Language Dictionary, 3 vols., G. & C. Merriam Company, Springfield.

Guilhou N. (2009), “Lezards et geckos dans I’Egypte ancienne”, IVe Rencontres archéozoologiques de Lattes (UMR 5140), Université Paul-Valéry, 26 juin 2009, online publication.

Guilhou N. (2014), “La vignette du Chapitre 182 du Livre des Morts”, in: Tarasenko M. (ed.), Pre-Islamic Near East: History, Religion, Culture, A. Yu. Krymskyi Institute of Oriental Studies of the NAS of Ukraine, Kyiv, pp. 63–76.

Hannig R. (2003), Ägyptisches Wörterbuch I: Altes Reich und Erste Zwischenzeit, Hannig-Lexica 4, Kulturgeschichte der Antiken Welt 98, Philipp von Zabern, Mainz am Rhein.

Hannig R. (2006a), Großes Handwörterbuch Ägyptisch – Deutsch (2800–950 v. Chr.): Die Sprache der Pharaonen (Marburger Edition), 4th rev. ed., Kulturgeschichte der Antiken Welt, 64, Philipp von Zabern, Mainz am Rhein.

Hannig R. (2006b), Ägyptisches Wörterbuch II: Mittleres Reich und Zweite Zwischenzeit, 2 vols., Hannig-Lexica 5, Kulturgeschichte der Antiken Welt 112, Philipp von Zabern, Mainz am Rhein.

Hornung E. (1963), Das Amduat: die Schrift des verborgenen Raumes, 2 vols., Ägyptologische Abhandlungen, 7, Harrassowitz, Wiesbaden.

Hornung E. (1971), Der Eine und die Vielen: Ägyptische Gottesvorstellungen, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt.

Janssen J. M. (1957–1958), “De Bodem van Sarcofaag Cairo 28087”, Jaarbericht van het vooraziatisch-egyptisch Genootschap Ex Oriente Lux 15, № 15, pp. 71–3 and pls. IV–XII.

Kees H. (1977 [1956]), Totenglauben und Jenseitsvorstellungen der alten Ägypter: Grundlagen und Entwicklung bis zum Ende des Mittleren Reiches, 3rd ed., Akademie-Verlag, Berlin.

Keimer L. (1933), “Pendeloques en forme d’insectes faisant partie de colliers égyptiens”, Annales du Service des Antiquités de l’Égypte, Tome 33, pp. 97–130 and 193–200.

Keimer L. (1947), Histoires de serpents dans l’Égypte ancienne et moderne, Mémoires de l’Institut d’Égypte, 50, Institut Français d’Archéologie Orientale, Cairo.

Klostergaard Petersen P. (2003), “The Notion of Demon: Open Question to a Diffuse Concept”, in: Lange A. et al. (eds), Die Dämonen: Die Dämonologie der israelitisch-jüdischen und frühchristlichen Literatur im Kontext ihrer Umwelt / Demons: the demonology of Israelite-Jewish and early Christian literature in context of their environment, Mohr Siebeck, Tübingen, pp. 23–41.

Kousoulis P. (2011), “Introduction: The demonic lore of ancient Egypt: Questions on definition”, in: Kousoulis P. (ed.), Ancient Egyptian Demonology: Studies on the Boundaries between the Demonic and the Divine in Egyptian Magic, Orientalia Lovaniensia Analecta, 175, Peeters, Leuven, pp. IX–XXI.

Kuhlmann K. (1977a), “Göttereigenschaften”, in: Helck W. and Westendorf W. (eds), Lexikon der Ägyptologie, Bd. II, Harrassowitz, Wiesbaden, cols. 679–84.

Kuhlmann K. (1977b), “Götternamen, -bildung, -zusammensetzung”, in: Helck W. and Westendorf W. (eds), Lexikon der Ägyptologie, Bd. II, Harrassowitz, Wiesbaden, cols. 696–705.

Kurth D. (2003), “Suum Cuique: zum Verhältnis von Dämonen und Gottheiten im alten Ägypten”, in: Lange A. et al. (eds), Die Dämonen: Die Dämonologie der israelitisch-jüdischen und frühchristlichen Literatur im Kontext ihrer Umwelt / Demons: the demonology of Israelite-Jewish and early Christian literature in context of their environment, Mohr Siebeck, Tübingen, pp. 45–60.

Lacau P. (1904), Sarcophages antérieurs au Nouvel Empire, Catalogue général des antiquités égyptiennes du Musée du Caire – Nos 28001–28086, Tome I, Institut Français d’Archéologie Orientale, Cairo.

Lacau P. (1926), “Suppression des noms divins dans les textes de la chambre funéraire”, Annales du Service des Antiquités de l’Égypte, Tome 26, pp. 69–81. https://doi.org/10.3406/crai.1926.75357

Leclant J. (1961), Montouemhat: Quatrième prophète d’Amon, Prince de la ville, Bibliothèque d’Étude, 35, Institut français d’Archéologie orientale, Cairo.

Leitz C. (ed.) (2002), Lexikon der ägyptischen Götter und Götterbezeichnungen, vols. I–VII, Orientalia Lovaniensia Analecta, 110–116, Peeters, Leuven.

Lesko L. (1972), The Ancient Egyptian Book of Two Ways, University of California Publications: Near Eastern Studies, 17, University of California Press, Los Angeles. https://doi.org/10.1525/9780520316928

Lesko L. (1979), Index of the Spells on Egyptian Middle Kingdom Coffins and Related Documents, B.C. Scribe, Berkeley.

Lieven A. von (2007), “Bemerkungen zum Dekorationsprogramm des Osireion in Abydos”, in: Haring B. and Klug A. (eds), 6. Ägyptologische Tempeltagung: Funktion und Gebrauch altägyptischer Tempelräume. Leiden, 4.–7. September 2002, Königtum, Staat und Gesellschaft früher Hochkulturen, 3 (1), Akten der ägyptologischen Tempeltagungen, Harrassowitz, Wiesbaden, pp. 167–86.

Lieven A. von (2012), “Book of the Dead, book of the living: BD spells as temple texts”, Journal of Egyptian Archaeology, Vol. 98, pp. 249–67. https://doi.org/10.1177/030751331209800114

Lloyd A. (2011), “Egyptian magic in Greek literature”, in: Kousoulis P. (ed.), Ancient Egyptian Demonology: Studies on the Boundaries between the Demonic and the Divine in Egyptian Magic, Orientalia Lovaniensia Analecta, 175, Peeters, Leuven, pp. 99–120.

Lucarelli R. (2010), “The guardian-demons of the Book of the Dead”, British Museum Studies in Ancient Egypt and Sudan, Vol. 15, pp. 85–102.

Lucarelli R. (2012), “The so-called vignette of spell 182 of the Book of the Dead”, in: Lucarelli R. et al. (eds), Herausgehen am Tage: Gesammelte Schriften zum altägyptischen Totenbuch, Studien zum Altägyptischen Totenbuch, 17, Harrassowitz, Wiesbaden, pp. 79–91.

Lucarelli R. (2013), “Towards a comparative approach to demonology in antiquity: The case of ancient Egypt and Mesopotamia”, Archiv für Religionsgeschichte, Bd. 14, pp. 11–25. https://doi.org/10.1515/arege-2012-0002

Manassa C. (2007), The Late Egyptian underworld: Sarcophagi and Related Texts from the Nectanebid Period, 2 vols., Ägypten und Altes Testament, 72, Harrassowitz, Wiesbaden.

Massiera M. (2013), Les divinités ophidiennes Nâou, Néhebkaou et le fonctionnement des kaou d’après les premiers corpus funéraires de l’Égypte ancienne, Diss. (CNU 21), Université Montpellier 3 Paul-Valéry, Montpellier.

Meeks D. (1981), Année lexicographique: Égypte ancienne: Tome 2 (1978), Cybele, Paris.

Meeks D. (2010), “De quelques ‘insectes’ égyptiens entre lexique et paléographie”, in: Hawass Z. et al. (eds), Perspectives on ancient Egypt: Studies in Honor of Edward Brovarski, Supplement aux Annales du Service des Antiquites de l’Égypte, Cahier № 40, Supreme Council of Antiquities, Cairo, pp. 273–304.

Minas-Nerpel M. (2006), Der Gott Chepri: Untersuchungen zu Schriftzeugnissen und ikonographischen Quellen vom Alten Reich bis in griechisch-römische Zeit, Orientalia Lovaniensia Analecta, 154, Peeters, Leuven.

Möller G. (1909), Hieratische Paläographie: Die ägyptische Buchschrift in ihrer Entwicklung von der fünften Dynastie bis zur römischen Kaiserzeit, Vol. 1, Hinrichs, Leipzig.

Moezel K. van der (2018), “On signs, lists and standardisation”, in: Gülden S. et al. (eds), Ägyptologische “Binsen”-Weisheiten III: Formen und Funktionen von Zeichenliste und Paläographie. Akten der internationalen und interdisziplinären Tagung in der Akademie der Wissenschaften und der Literatur, Mainz, im April 2016, Akademie der Wissenschaften und der Literatur (Mainz), Abhandlungen der Geistes- und Sozialwissenschaftlichen Klasse, Einzelveröffentlichung, 15, Franz Steiner, Stuttgart, pp. 51–81.

Molen R. van der (2000), A Hieroglyphic Dictionary of Egyptian Coffin Texts, Probleme der Ägyptologie, 15, Brill, Leiden.

Nyord R. (2009), Breathing Flesh: Conceptions of the Body in the ancient Egyptian Coffin Texts, CNI Publications, 37, Museum Tusculanum Press, Copenhagen.

Osing J. (1976), Die Nominalbildung des Ägyptischen, 2 vols. Sonderschrift, Deutsches Archäologisches Institut, Abteilung Kairo, 3, Philipp von Zabern, Mainz.

Osing J. (1992), “Zu einigen magischen Texten”, in: Luft U. (ed.), The intellectual heritage of Egypt: Studies presented to László Kákosy by Friends and Colleagues on the Occasion of his 60th Birthday, Studia Aegyptiaca XIV, Chaire d’Égyptologie, Budapest, pp. 473–80.

Peust C. (2010), Die Toponyme vorarabischen Ursprungs im modernen Ägypten: Ein Katalog, Göttinger Miszellen, Beihefte 8., Alfa, Göttingen.

Piankoff A. (1974), The Wandering of the Soul, Egyptian Religious Texts and Representations 6, Bollingen Series, 40 (6), Princeton University Press for the Bollingen Foundation, Princeton.

Plas D. van der and Borghouts J. (1998), Coffin Texts Word Index, Publications Interuniversitaires de Recherches Égyptologiques Informatisées, 6, CCER/U-CCER & Utrecht University, Utrecht.

Pries A. (2011), Die Stundenwachen im Osiriskult: Eine Studie zur Tradition und späten Rezeption von Ritualen im Alten Ägypten, 2 vols., Studien zur spätägyptischen Religion, 2, Harrassowitz, Wiesbaden.

Quack J. (2015), “Dämonen und andere höhere Wesen in der Magie als Feinde und Helfer”, in: Jördens A. (ed.), Ägyptische Magie und ihre Umwelt, Philippika, 80, Harrassowitz, Wiesbaden, pp. 101–118. https://doi.org/10.2307/j.ctvc2rjv4.9

Quack J. (2022), Altägyptische Amulette und ihre Handhabung, Orientalische Religionen in der Antike / Oriental Religions in Antiquity, 31, Mohr Siebeck, Tübingen. https://doi.org/10.1628/978-3-16-156386-7

Quirke S. (2016), Birth Tusks: The Armoury of Health in Context – Egypt 1800 BC, Middle Kingdom Studies, 3, Golden House Publications, London.

Ritner R. (1993), The Mechanics of ancient Egyptian Magical Practice, Studies in Ancient Oriental Civilization, 54, The Oriental Institute of the University of Chicago, Chicago.

Ritner R. (2006), “And each staff transformed into a snake: The serpent wand in ancient Egypt”, in: Szpakowska K. (ed.), Through a Glass Darkly: Magic, Dreams & Prophecy in ancient Egypt, Classical Press of Wales, Swansea, pp. 205–26. https://doi.org/10.2307/j.ctvvnbf1.15

Schack-Schackenburg H. (1903), Das Buch von den zwei Wegen des seligen Toten (Zweiwegebuch): Texte aus der Pyramidenzeit nach einem im Berliner Museum bewahrten Sargboden des Mittleren Reiches, Hinrichs’sche Buchhandlung, Leipzig.

Sethe K. (1908), Die altaegyptische Pyramidentexte nach den Papierabrücken und Photographien des Berliner Museums: Text, erste Hälfte. Spruch 1–468 (Pyr. 1–905), Vol. 1, Hinrichs’sche Buchhandlung, Leipzig.

Sethe K. (1910), Die altaegyptische Pyramidentexte nach den Papierabrücken und Photographien des Berliner Museums: Text, zweite Hälfte. Spruch 469–714 (Pyr. 906–2217), Vol. 2, Hinrichs’sche Buchhandlung, Leipzig.

Sherbiny W. (2017), Through Hermopolitan Lenses: Studies on the so-called Book of Two Ways in Ancient Egypt, Probleme der Ägyptologie, 33, Brill, Boston and Leiden. https://doi.org/10.1163/9789004336728

Sherbiny W. (2018), “Echoes of a lost legacy: The recent research on the so-called Book of Two Ways in Ancient Egypt”, Shodoznavstvo / The Oriental Studies, Vol. 81, pp. 44–57. https://doi.org/10.15407/skhodoznavstvo2018.81.044

Stegbauer K. (2019), Magie als Waffe gegen Schlangen in der ägyptischen Bronzezeit, Ägyptologische Studien Leipzig, 1, Propylaeum, Heidelberg.

Störk L. (1984), “Schlange”, in: Helck W. and Westendorf W. (eds), Lexikon der Ägyptologie, Bd. V, Harrassowitz, Wiesbaden, cols. 644–52.

Taylor J. (2010), Journey through the Afterlife: Ancient Egyptian Book of the Dead, British Museum Press and Harvard University Press, London and Cambridge.

Teotino C. (2022), Der Schutz des Osiris: Eine Studie zu den apotropäischen Gottheiten auf den Kairener Sarkophagen des Djedher (CG 29304) und Anchhapi (CG 29303), 2 vols, Studien zur spätägyptischen Religion 35, Harrassowitz, Wiesbaden.

Velde H. te (1975), “Dämonen”, in: Helck W. and Otto E. (eds), Lexikon der Ägyptologie, Bd. I, Harrassowitz, Wiesbaden, cols. 980–984.

Zandee J. (1960), Death as an Enemy according to ancient Egyptian Conceptions, Studies in the History of Religions, 5, Brill, Leiden. https://doi.org/10.1163/9789004377967